Moslims hebben over iets alvast niet te klagen: er is geen gebrek aan aandacht voor hen in de media. Nagenoeg dagelijks komen moslims of ‘de islam’ er aan bod. Het zogenaamde islamdebat is altijd nieuws, opnieuw en opnieuw. Opvallend, ‘de islam’ doet het vooral goed in tijden van nieuwsschaarste. Het islamdebat is een format, dat keer op keer terugkomt en steeds voldoet aan een bepaalde timing, framing en betekenis.
Dit leidt ertoe dat de woorden ‘moslim’ en ‘islam’, die schijnbaar zuiver beschrijvend en neutraal zijn, een extra betekenis verwerven die niet meer uitgesproken moeten worden om invloed uit te oefenen. Deze betekenisconstructie zal ik de islammythe noemen. Het is die historisch gegroeide betekenis over wat islam is en wie moslims zijn die bepalend is in de interpretatie van mediaberichtgeving. Maar ook in de keuze van al dan niet nieuwswaardige thema’s.
De islammythe
Wat is dat nu, die islammythe? Ik ontleen het mytheconcept aan Roland Barthes, een vooraanstaande Franse taalkundige. Hij ontwikkelde zijn theorie in zijn klassiek werk ‘Mythologieën‘ (1). Barthes stelt daar dat de mythe ontstaat uit het verloren gaan van de historische hoedanigheid van de dingen; wat ze daarvoor teruggeeft is een ‘natuurlijk beeld’ van die werkelijkheid. Een mythe, zo stelt hij, is dus een soort spraak. Het is een communicatiesysteem, een manier van betekenis toekennen en opleggen aan bepaalde woorden.
Een mythe herleidt die betekenis tot een vaststaande essentie. Mythes genereren dus een nieuwe betekenis die meer en meer gepresenteerd wordt als dé betekenis. Mythes kapen de oorspronkelijke betekenis van een woord bovendien zonder die oorspronkelijke betekenis te elimineren.
Dit zorgt natuurlijk voor behoorlijk wat retorische macht, de auteur kan immers steeds kiezen tussen de twee betekenissen. Hij kan de neutrale betekenis opdissen bij gevallen van kritiek, goed wetende dat de meerderheid echter de betekenis van de mythe zal lezen in het concept. Dit mytheconcept is uiterst verhelderend als we dat toepassen op ‘de islam’ of ‘moslim’.
‘Islam’ of ‘de moslim’ lijken ook voor moslims eenduidige termen te zijn. Ze lijken een vaststaande en eenduidige betekenis te hebben. Vele moslims verstaan dan onder islam, een religie van vrede en liefde. Ze hebben een brede waaier aan referenties die opgeroepen worden door deze woorden: ze denken aan bepaalde geloofspunten, aan praktijken en rituelen, … Deze moslims hebben dan zeer positieve associaties bij het lezen van het woord islam of moslim.
Kijken we echter naar de concrete realiteit, dan zien we dat moslims zeer verschillende interpretaties hebben van dat woord en wat het betekent. Sommige moslims dragen een hoofddoek, anderen niet, sommigen bidden vijf maal per dag, anderen niet, sommigen gaan op vrijdag naar de moskee, anderen niet, sommigen kijken naar erotische films, anderen niet, … Iedere moslim lijkt te begrijpen wat ‘islam’ of ‘moslim-zijn’ betekent. In de praktijk zien we dat er zeer veel verschillen zijn in beleving en interpretatie. Er is dus geen vaste essentie, de positieve connotaties delen ze echter wel.
In contrast, betekende het woord islam, twee à drie decennia geleden, voor de meeste Vlamingen niet meer dan de oorspronkelijke woordenboekbetekenis: de religie van de moslims. Veel associaties kwamen daar niet bij kijken, de meeste mensen hadden nog nooit een moslim van dichtbij gezien, laat staan dat ze veel noties hadden van de theologische leer of de rituelen die moslims koesteren. En ook in de media stond de islam slechts zelden in het middelpunt van de belangstelling.
Dat is in de laatste twee decennia natuurlijk helemaal anders. Hoewel de meeste Vlamingen nog altijd weinig tot geen moslims persoonlijk kennen, hebben ze weldegelijk een heel arsenaal aan betekenissen die ze koppelen aan ‘de islam’ of ‘de moslims’.
Die betekenissen zijn gekend, want vandaag dominant in het gemediatiseerde publieke debat aanwezig. Kort door de bocht samengevat, komt die islammythe op het volgende neer: de islam is een barbaarse, achterlijke, middeleeuwse en onderdrukkende politieke ideologie die de Verlichting nog niet meegemaakt heeft.
Die islammythe is een historische constructie. Die is er niet van gisteren op vandaag gekomen, maar is door de tijd heen en in onze media vorm gegeven en uitgestegen vanuit de marge naar het centrum van de macht. En dat is een politiek-ideologisch verhaal. Die mythe is er dus niet toevallig gekomen. Die is vorm gegeven door allerhande individuen (experts, politici, journalisten, …) en instituten (denktanks zoals Aipac, PNAC, …) in de geglobaliseerde media.
Kijken we naar Vlaanderen, dan zien we dat het vooral onder aanstuwen van het Vlaams Blok geweest is dat die islammythe geïnjecteerd is in het maatschappelijke debat. Het Vlaams Blok was uiteraard niet de enige stem. Gedurende de jaren negentig van de vorige eeuw stonden steeds meer stemmen op die meebouwden aan die islammythe.
Na 9/11 was het hek helemaal van de dam: de islammythe verspreidde zich als een olievlek. De mythe is dat wat iedereen denkt, de betekenis die zich almaar herhaalt alsof er niets aan de hand is. De islam staat dan niet meer voor de neutrale beschrijving, maar wordt een zeer politiek–ideologisch concept.
Het is niet louter meer een beschrijvende term die slaat op ‘de religie van de moslims’. De islam verwijst voor steeds meer mensen naar dat ‘monsterlijke gedrocht’. Die islammythe slorpt de oorspronkelijke betekenis op. De islam is dan onderdrukkend, terroristisch, barbaars, tegen het Westen en de democratie, gewelddadig, niet verlicht, tegen de vrijheid van meningsuiting, …
Belangrijk om in rekening te brengen, is dat die islammythe niet altijd gelijk verdeeld is. Ze heeft niet iedereen geïnfecteerd, wat inhoudt dat niet iedereen die mythe erkent: beide betekenissen bestaan nog altijd. Alleen is de betekenis die de islammythe naar voren schuift dominant geworden en zit de oorspronkelijke betekenis in het verdomhoekje. Steeds meer mensen geraken overtuigd dat de islam gelijkstaat aan bedreiging en gevaar en dat zorgt ervoor dat zelfs neutrale artikels over islam of moslims begrepen worden in het licht van die islammythe.
Islam, nieuwsproductie en betekenis
De islammythe blijft uiteraard niet zonder impact. Ze vertaalt zich in het politieke beleid, in de ideeën en handelingen van personen, in het beleid van organisaties, … Hoewel we daar een serieuze boom, wat zeg ik, een bos over kunnen opzetten, zal ik dit vandaag niet doen. Ik zal focussen op hoe die islammythe haar invloed heeft op de nieuwsproductie over moslims en islam en op de betekenisverandering die dat met zich meebrengt.
Ik zal dit verduidelijken aan de hand van de berichtgeving over de vertoning van de film ‘Turquaze’ op 26 september 2010 en het bijbehorend debat over interculturele relaties dat SAMV (Steunpunt Allochtone Meisjes en Vrouwen), Kif Kif en UTV (Unie van Turkse Verenigingen) organiseerden.
Maak uw nieuws zelf: “Turquaze schokt Turken”
Turquaze is de eerste langspeelfilm van een Turks-Belgische regisseur in Vlaanderen. In deze film staan o.a. interculturele relaties centraal. Daarom leek het voor Kif Kif, SAMV en Vlaams minister van Onderwijs, Pascal Smet (SP.A), een ideale aangelegenheid om voort te gaan op dit thema. In samenwerking met de minister en het productiehuis Menuet werd daarom besloten om vertoningen te organiseren met een aansluitend debat over interculturele relaties.
De concrete bedoeling was dus om dergelijke relaties bespreekbaar te maken. Immers, in onze samenleving merken we dat dergelijke gemengde relaties meer en meer voorkomen en dat die niet altijd zonder problemen verlopen, aan beide zijden. Kortom een maatschappelijk thema dat aandacht verdient.
De feiten. In Antwerpen kwam een honderdtal mensen naar de vertoning. Een groot aandeel van deze mensen waren Belgische Turken, maar er waren ook Belgen en mensen met Marokkaanse roots aanwezig. Kortom een zeer divers publiek bestaande uit mannen en vrouwen, kinderen, jongeren en ouderen, zeer gelovige mensen, minder gelovige mensen en atheïsten.
Helaas was ook de pers aanwezig, wat gezien de gevoeligheid van het thema niet echt bevorderlijk te noemen is voor de dialoog. Wie wil zijn diepste overtuigingen delen als de kans bestaat dat ze de volgende dag in de krant staan? Maar dit terzijde. Tijdens de film, die enkele naaktscènes bevat, heeft een 15-tal mensen de zaal verlaten met hun kinderen. Zij vonden het niet gepast om die scènes samen met hun kinderen te bekijken of vonden dergelijke scènes niet gepast vanuit hun geloof.
Ter geruststelling van de aanhangers van de botsende culturentheorie, de anderen bleven allen tot op het einde van de film. Ongeveer de helft van deze mensen vond de film goed, anderen waren verdeeld en zoals gezegd vonden sommige mensen de film te expliciet in de naakt- en seksscènes. Deze laatsten zijn naderhand in debat gegaan met de regisseur over de film.
Een journalist van de Gazet van Antwerpen ziet in deze situatie blijkbaar meteen een scoop en begint te telefoneren met zijn redactie. Het resultaat prijkt de volgende dag op de voorpagina: ‘Film met interculturele liefdesrelatie schokt Turken’ (2). U kunt zich voorstellen dat velen zich in hun koffie verslikt hebben die morgen. Ten eerste klopt de suggestie niet dat ‘de Turken’ (dus alle aanwezige) ‘geshockeerd’ waren. Dit is een staaltje van uiterst slechte journalistiek: het blaast de feiten op tot sensationele hoogtes en verkoopt zo een leugen.
De grote meerderheid (ook van de aanwezige Turkse Belgen) heeft immers de film uitgekeken en zelfs goed bevonden. Dit haalt uiteraard de voorpagina niet, want dan zou direct duidelijk zijn voor iedereen, dat dit geen voorpagina waard was. Ten tweede is er natuurlijk een groot verschil tussen geschokt zijn en iets niet gepast vinden (in het bijzijn van kinderen).
Voor dergelijke nuance is geen plaats op de voorpagina. Dat slechts een kleine groep de film niet heeft uitgekeken, werd bovendien wel duidelijk binnenin de krant. Dit genuanceerder artikel werd echter niet getoond op de website van de Gazet van Antwerpen en werd bijgevolg niet verder verspreid op allerhande (nieuws)sites.
Een derde probleem in de berichtgeving betreft de reden waarom enkele mensen de film niet uitkeken. Dat was niet het feit dat de film over interculturele relaties ging zoals de Gazet van Antwerpen suggereerde, maar omdat er naakt- en seksscènes in de film zaten.
Een laatste probleem met de berichtgeving over die vertoning is het aanhalen in hetzelfde artikel van een compleet losstaand incident de dag voordien in een Antwerpse bioscoop. Die zaterdag zouden er elders in Antwerpen ‘relletjes’ geweest zijn in een cinema veroorzaakt door Marokkaanse jongeren.
Door deze zaken aan elkaar te koppelen in een artikel wordt natuurlijk een verband gesuggereerd tussen deze twee totaal losstaande zaken en krijgt het de allure van een maatschappelijk probleem: moslims kunnen niet om met films is de werkelijke boodschap van dit artikel.
De geboorte van een maatschappelijk probleem
To the point nu. Is dit bericht, namelijk 15 mensen die een film niet uitkijken, nu werkelijk nieuws? Waarom haalt een dergelijk fait divers nu de voorpagina? Is het misschien nieuws dat er vrome religieuze mensen bestaan? Is het nieuws dat sommige mensen liever geen naakt- en seksscènes bekijken met hun kinderen? Betekent ‘integratie’ echt dat we dezelfde films moeten leuk vinden? Is seks op het scherm kunnen smaken echt een cruciale voorwaarde voor het samenleven?
Moet iedereen dan ook sciencefiction graag zien? Moeten allochtonen alle films goed vinden? Of enkel films met naakt in? Is het een teken van onderdrukking dat vrouwen in debat gaan met de regisseur? Is het werkelijk een foute daad dat mensen een film niet kunnen smaken? Is dat tegen ‘onze waarde’ van godsdienstvrijheid? Leven we dan niet meer in een vrije rechtstaat? Het zou goed zijn dat dit eens expliciet gemaakt wordt, niet?
Hendrickx, chef regio Metropool bij de Gazet van Antwerpen, trachtte de keuze van zijn krant te beargumenteren. Hij onderstreept de maatschappelijke relevantie ervan en beargumenteert haar keuze als volgt: “Knap gezien van die journalist, én maatschappelijk relevant. Uiteraard zullen er wel kinderen bij die vrouwen zijn geweest. Maar de reactie van de Turkse filmkijkers achteraf benadrukte vooral dat het hier wel degelijk om een cultuurverschil gaat.” (3)
Gaat dit werkelijk over een cultuurverschil, waarmee men dan suggereert dat dit het geval is voor alle Turken en moslims? Of gaat het over religie (of een bepaalde religieuze strekking binnen een religie) of over de aanwezigheid van de kinderen en mannen? Wat zeker is, is dat niemand opstapte bij de vertoningen in Beringen, Brussel en Gent en dat in Antwerpen slechts 15 mensen dat deden. Zijn dat dan geen Turken? Geen moslims? Een andere cultuur? Het hele probleem met deze ‘verslaggeving’ is dat ze op de voorpagina een feit opblaast alsof het iets eigen aan Turken/moslims is. Als een groot maatschappelijk probleem. Maar wat is dat probleem dan?
Dat enkele mensen een film niet goed of niet gepast vinden, is dat werkelijk nieuws? Dagelijks staan er mensen op tijdens de vertoning van een film, dit haalt nooit de krant, laat staan de voorpagina. En maar best ook, want mocht dat het geval zijn, dan kunnen we elke dag wel zo’n verhaaltje opdissen. De journalist smult van dit verhaal, goed wetende dat het zal verkopen.
Het haakt immers perfect in op de heersende logica die ALLE moslims ziet als conservatief. Moslims (alle moslims) kunnen niet om met films, ze zijn niet geïntegreerd, is de impliciete teneur van het schrijfsel. Dat de Gazet van Antwerpen hier voorpaginanieuws in ziet, is uitsluitend te verklaren vanuit de dominantie van de islammythe en de drang naar extra verkoopcijfers.
En de Gazet van Antwerpen is lang niet het enige medium. Zoals het nu eenmaal werkt in de media, zien we de berichten ogenblikkelijk opduiken op andere nieuwssites zoals De Morgen (4),Het Belang van Limburg (5), Het Laatste Nieuws (6), Vandaag.be (7), Zita, Nieuws.be, … OokStampMedia neemt zonder veel opzoekingswerk deze berichtgeving over: “De Turks/Vlaamse prent ‘Turquaze’ beleefde pas zijn première en de controverse is al losgebarsten. Vaders en moeders van Turkse origine liepen weg uit de filmzaal omwille van ‘te expliciete seksscènes’.” (8)
Turquaze en segregatie
Als iets eenmaal een hype is in het medialandschap, dan kunnen de anderen niet anders dan volgen. Zo was het de dag nadien de beurt aan De Standaard. Op de cultuurpagina’s schrijft cultuurjournaliste Inge Schelstraete (9) een stuk over deze filmvertoningen. En ook dit stuk bulkt van de deontologische fouten, leugens en sensationele suggesties. Dit nota bene zonder ook maar aanwezig geweest te zijn. Il faut le faire! We halen de kemels eruit: “Kan iemand mij dan ook uitleggen waarom er uitgerekend van deze film gesegregeerde voorstellingen komen, gesubsidieerd door de overheid?”
Er zijn helemaal geen gesegregeerde voorstellingen opgezet, wel voorstellingen met een intercultureel publiek. Waarom informeert deze journaliste zich niet beter? Bovendien werd niet louter en alleen de film vertoond, de film was slechts de aanleiding om een debat op te starten over gemengde relaties. Dat is een zuiver emancipatiebevorderend doel en past dus duidelijk in een gelijkekansenbeleid.
“En, leid ik af uit de aanwezigheid van het Steunpunt Allochtone Meisjes en Vrouwen, gescheiden voor mannen en vrouwen?” Dit is dus nog eens pure speculatie van de journaliste. Ze is er niet geweest en vond het blijkbaar niet opportuun om de desbetreffende organisaties of haar collega-journalisten op te bellen. For the record, het waren dus géén gescheiden vertoningen.
“Hoe gaat dat de gelijkheid bevorderen?”, vraagt onze ijverige journaliste zich nog af. Mevrouw Schelstraete heeft blijkbaar nog nooit van de feministische beweging gehoord, laat staan dat ze iets van de geschiedenis kent van het feminisme. Dat zou ze natuurlijk beter eens doen, dan zou ze weten dat allerhande rechten die zij dagelijks geniet, er pas gekomen zijn doordat vrouwen zich verenigd hebben en deze punten op de politieke agenda geplaatst hebben.
Op zich is er dus weinig in te brengen tegen gesegregeerde vertoningen an sich, hoewel niet voor dit spoor werd gekozen. Immers gelijkheid is er steeds gekomen onder druk van de groepen die niet gelijk behandeld zijn. Maar we kunnen haar dus meteen geruststellen, er was een bonte mengeling van mannen en vrouwen aanwezig op de voorstelling.
Dit voorbeeld toont duidelijk de problemen aan in het journalistieke veld. Als het over allochtonen en emancipatie gaat, is iedereen blijkbaar opeens expert en wordt het checken van de bronnen blijkbaar overbodig.
The story goes on
Op woensdag 29 september volgt dan Het Nieuwsblad (10) dat een vervolg breit aan het verhaal en tijdens de vertoning in Beringen nagaat of seks in films een probleem is voor Turken. Gelukkig ontkrachten de stemmen in het stuk de opgeklopte berichtgeving van de Gazet van Antwerpen en wijzen ze erop dat seks een deel van het leven is en dat misschien 10 procent van de gelovigen aanstoot zal nemen aan de expliciete seksscènes. Ook StampMedia, nadat Kif Kif contact opnam met de redactie, zag haar fout in en publiceerde een stuk hierover (11).
Helaas heeft deze berichtgeving het tij niet kunnen keren. Het VRT-journaal springt ook op de kar en brengt op 29 september het bericht in het journaal van 18 en 19 uur. “Het verhaal over de relatie tussen een Turkse jongen en een Vlaams meisje viel bij conservatieve Turkse migranten niet in goed aarde.” De VRT heeft blijkbaar een zeer omvattend receptieonderzoek gedaan bij die conservatieve Turkse migrantenfamilies.
Dit is de enige mogelijke verklaring, want de VRT werd door ondergetekende opgebeld na het 18uur-journaal, net om de VRT te informeren dat deze stelling problematisch was, daar het slechts 15 mensen betrof. Of zou het toch zijn dat de openbare omproep correctheid niet belangrijk vindt?
De berichtgeving stelt ons direct gerust: “Maar de rest van Vlaanderen reageert enthousiast”. En opeens komt ook het verhaal van de botsende beschavingen als kers op de taart binnengefietst in de berichtgeving. De mallemolen van de media draait op volle toeren. Achteraf zal dan weer de verontwaardiging komen van diezelfde media, dat ze niet begrijpen wat ze fout hebben gedaan. Hoeft het te verbazen dat meer en meer mensen stellen dat ze geen vertrouwen meer hebben in de journalistiek?(12) Dat journalisten hun job niet naar behoren doen en dat de media het niet meer nodig vinden om bronnen te checken.
Betekenisconstructie in reacties
De werkelijke betekenis van het oorspronkelijke stuk en de nieuwscarrousel dat het op gang trok, is net die islammythe: de islam en moslims zijn niet aangepast. Deze dominante betekenis blijft hangen. Dat zien we als we eens kijken naar de reacties van lezers onder deze artikels.
“Die leven écht nog 50 jaar in het verleden.” (GvA)
“Ze zijn achterlijk en ze blijven achterlijk, van welke generatie ze ook zijn. De zaal verlaten en het land verlaten aub.” (Vandaag.be)
“Dit zegt toch genoeg over wie er intolerant is! En dan gaan ze nog eens terug om hun vrouw (wie de film bevalt) weg te halen voor ze bepaalde ideeen (sic) zouden krijgen. Maar nu hoor niks van het centrum voor gelijke rechten en kansen … En die jongeren kunnen ze best laten opdraaien voor de schade en 3 maanden lang ofzo alle zwerfvuil laten opruimen in Gent …” (HBvL)
De mantra’s dat ‘zij’ achterlijk zijn of nog in het verleden leven, zijn schering en inslag. Deze reacties zijn een gevolg van het artikel dat de generalisering introduceert en versterkt. Dat het merendeel van het publiek bleef kijken en de film goed vond, haalt de voorpagina niet. Dat is een nuance waar geen plaats meer voor is. Dat de vertoning in Gent op algemeen applaus kon rekenen en dat niemand daar de zaal verlaten heeft, ook al was de meerderheid ‘moslim’. Dat wordt niet meer gezien. Dat is natuurlijk geen ‘nieuws’.
En op deze manier wordt de islammythe opnieuw leven ingeblazen. We hoeven dan ook niet verbaasd te zijn dat ook het racisme terug vrijelijk circuleerde op die verschillende nieuwssites en fora. Een sprekend voorbeeld: “Hahahaha, dit verwonderd mij niet ze doen het liever dan er naar te zien en er is een spreekwoord dat zegt: “waarheid kwetst“ maar om heerlijk (sic) te zijn, ik moet er ook van kotsen dat vrouwen zich zo kunnen verlagen en ik moet er van kotsen, van met een ander ras in bed te duiken … in 1945 zouden ze kaal geschoren geweest zijn.” (vandaag.be)
Een andere opmerkelijke vaststelling is de link die gemaakt wordt tussen de twee beschreven ‘feiten’. Deze link komt vrij courant voor in de vele reacties en is direct terug te brengen tot het oorspronkelijke artikel. In de geesten van velen heeft het een dan ook snel te maken met het andere. Of hoe een geval van smaakverschillen opeens in de criminele sfeer belandt: “Deze mensen zijn vlug ‘geschokt’. Weer een reden om rel te schoppen en vernielingen aan te brengen. Het wordt hoog tijd dat onze politici daar paal en perk aan stellen. De wetten bestaan, waarom moet deze gemeenschap zich daar niet aan houden? In hun land moeten ze zoiets niet doen dat weten ze maar al te goed! Alle redenen zijn goed om de boel op stelten te zetten. Overheid,doe er iets aan voor het te laat is!” (HBvL)
De virtuele mediawereld wordt politieke realiteit
Het verhaal is echter nog niet ten einde. “Hevige discussies in parlement over film Turquaze” (13) prijkt op 14 oktober op de website van De Standaard. Het virtuele gegeven van ‘de gesegregeerde vertoningen’ van de film was de concrete aanleiding van het debat. “Fientje Moerman (Open VLD) bond in de commissie de kat de bel aan door te vragen of de minister ‘gesegregeerde’ vertoningen voor mannen en vrouwen subsidieert.” (14) Een compleet uit de lucht gegrepen artikel van een journaliste van De Standaard wordt opeens aanleiding tot een heftig politiek debat, ook al was er niets van aan.
De Standaard verwijst dan nog eens zelf naar de concrete aanleiding: “Zo maakte onder meer De Standaard gewag van een gesubsidieerde vertoning georganiseerd door het Steunpunt Allochtone Meisjes en Vrouwen (SAMV) die alleen voor vrouwen toegankelijk was.” (15) De Standaard lijkt zichzelf hier op de borst te kloppen, als degene die ‘het probleem’ voor het eerst had aangekaart en dus de directe aanleiding was voor dit debat.
Dat het compleet foute berichtgeving was, wordt niet rechtgezet. Nochtans had de coördinator van het SAMV, Nele Spaas, reeds met de cultuurjournaliste in kwestie getelefoneerd en haar gewezen op de vele fouten in haar stuk. Daarenboven verscheen, na veel moeite, een recht van antwoord van Spaas in De Standaard van 29 september waar ze in de inleiding schreef: “In Gent en Antwerpen lopen voorstellingen van de Vlaamse film Turquaze, specifiek voor de Turkse gemeenschap. Segregatie (DS 28 september) is daarbij niet de bedoeling, noch het resultaat. Wie aanwezig was op de premières kon een zeer gemende opkomst vaststellen: vrouwen, mannen, jongeren, ouderen en kinderen van verschillende etnisch-culturele origine: Turks, Marokkaans, Vlaams.” (16)
Aan duidelijkheid laat dit niet te wensen over: er zijn helemaal geen gesegregeerde voorstellingen geweest. Dat was niet het plan en dat was ook niet het resultaat. De goede lezer van het stuk over die heftige discussie kon dat eigenlijk ook impliciet aflezen uit het bericht, want De Standaard zegt enerzijds dat er enkel vertoningen voor vrouwen waren, maar de zin daarna stelt ze: “In Antwerpen zouden mannen geschokt hun vrouwen verwijderd hebben uit de zaal bij het zien van een naaktscène.” (17)
Het is natuurlijk het een of het ander. Die nuance is er echter te veel aan, en het spel zit op de wagen: “Volgens Gerda Van Steenberge van Vlaams Belang is het dan ook niet gepast dat een minister van Gelijke Kansen dergelijke vertoningen subsidieert.” (18)
Zo wordt nogmaals duidelijk dat onze media bij momenten een virtuele wereld creëren die zelfs kan uitgroeien tot een politieke realiteit. Opeens gaan zaken die nooit gebeurd zijn het voorwerp uitmaken van een politiek debat in het Vlaams parlement.
De islammythe als normale journalistieke praktijk
De les die we hieruit leren, is dat uiterst banale of zelfs niet gebeurde zaken, die op zich absoluut niet nieuwswaardig zijn, dat wel worden als het van dicht of van ver gelieerd is met ‘islam’. Bovendien moet zelfs het woord islam niet meer gebruikt te worden om toch de islammythe op te roepen. De impact van die islammythe werd niet alleen duidelijk uit bovenstaand voorbeeld, we zagen het ook in de discussie over drie vrouwen die wilden gaan zwemmen in burkini.
Een ander voorbeeld is de verbazing die tussen de regels door te lezen is in een bericht over een moslima die meedoet aan de verkiezing voor Miss France of in het overenthousiaste bericht dat er een moslima in bikini gesignaleerd is (19). Nochtans stond enkele weken voordien in dezelfde krant reeds een foto van Miss America (een moslima) in bikini (20).
Een moslima in een bikini, niets nieuws onder zon zouden we denken en al zeker geen materiaal voor een kwaliteitskrant. Dagelijks dragen miljoenen moslima’s een bikini, het is echter een beeld dat niet gangbaar is binnen het frame van de islammythe. In dat frame zijn moslima’s nu eenmaal onderdrukt, preuts, gesluierd en houden ze alle vrouwelijke vormen volledig bedekt. Enkel vanuit deze islammythe kunnen we verklaren waarom dit effectief nieuws wordt. De islammythe veroorzaakt een vicieuze cirkel waar bijna niet uit te ontsnappen is.
Bovendien illustreert de berichtgeving over de film Turquaze nogmaals de macht van de media. De media berichtten in deze over een gesegregeerde voorstelling die nooit heeft plaatsgevonden. De media creëren een virtuele wereld die slechts minimaal correspondeert met de reële feiten. Ze schermen die wereld af van externe reacties en als die reacties dan toch worden opgenomen in de krant, wordt ze doodleuk ontkend in de vervolgberichtgeving.
Het resultaat is een virtuele wereld die weldegelijk uiterst nefaste gevolgen produceert in de echte wereld: namelijk een opstoot van racisme op de internetfora en mogelijks nog eens de bevestiging bij velen “dat het nooit goed komt met die moslims”. Bovendien leidt het ook tot een politiek debat in het Vlaams parlement.
Die islammythe is er zoals gezegd niet zomaar gekomen. Ze is bovendien ook niet geconstrueerd door moslims, maar wel vaak door autochtonen die zich verzekerd zien van een vlotte toegang tot de media met hun verhaal. Het zijn zij, die moslims en de islam een identiteit, een label opkleven. In die zin weerspiegelt de islammythe de machtsverhoudingen in onze samenleving én nog belangrijker, houdt de islammythe ongelijke machtsverhoudingen in stand.
Een dergelijke soort spraak blijft immers niet beperkt tot de wereld van de ideeën, maar vertaalt zich in de realiteit. Als mensen zich deze islammythe eigen maken, dan zullen ook hun handelingen daardoor gekleurd zijn. Dat zien we in verschillende sectoren van onze samenleving: op de arbeidsmarkt (6 op de 8 uitzendkantoren discrimineert, de werkloosheid onder autochtonen is het laatste jaar met één procent afgenomen, de werkloosheid onder allochtonen is met 9,9 procent toegenomen, …), op de huisvestingdmarkt (9 op de 10 makelaars discrimineert), …
Het is dus van cruciaal belang dat we met z’n allen die mythe bekampen, de media onder druk zetten en onze stem laten horen. Het kwaad kan maar geschieden als de goeden blijven zwijgen.
Ico Maly
Ico Maly is inhoudelijk coördinator van Kif Kif en is auteur van het boek ‘De Beschavingsmachine, wij en de islam’ (Uitg. EPO, Antwerpen, 2009).
Bronnen:
(1) BARTHES R. 1959: Mythologieën
(2) SN, 27/09/2010: Film met interculturele liefdesrelatie schokt Turken in Gazet van Antwerpen
(3) Reactie Hendrickx op het artikel Foute insinuaties naar aanleiding van Turkse film
(4) Odbs, 27/09/2010: Turken verlaten geschokt Antwerpse zaal bij nieuwe film Turquaze.
(5) SN, 27/09/2010: Film met interculturele liefdesrelatie schokt Turken in Belang van Limburg
(6) Odbs, 27/09/2010: Turken verlaten geschokt Antwerpse zaal bij nieuwe film Turquaze. In Het Laatste Nieuws:
(7) SN, 27/09/2010: Film met interculturele liefdesrelatie schokt Turken op Vandaag.be
(8) Allegrezza C. 28/09/2010: Allochtone jongeren hebben rolmodel nodig dat niet voor geld gaat (Stampmedia)
(9) Schelstraete, I. 28/09/2010: Hier slegs Turkes DESALNIETTEMIN in De Standaard
(10) Van Moll P. 29/09/2010: GEEN NEGATIEVE TURKSE REACTIES NA LIMBURGSE PREMIÈRE ‘TURQUAZE’ ‘Seks maakt deel uit van het leven’ in het Nieuwsblad.
(11) Van Cauwenberghe, M. 29/09/2010: Foute insinuaties naar aanleiding van Turkse film, Stampmedia:
(12) Carpentier N. 02/06/2009: Het lastige publiek
(13) De Standaard, 14 oktober 2010: Hevige discussies in parlement over film Turquaze
(14) De Standaard, 14 oktober 2010: Hevige discussies in parlement over film Turquaze
(15) De Standaard, 14 oktober 2010: Hevige discussies in parlement over film Turquaze
(16) De Standaard, 29 september 2010: Segregatie in de bioscoop door Nele Spaas (SAMV)
(17) De Standaard, 14 oktober 2010: Hevige discussies in parlement over film Turquaze
(18) De Standaard, 14 oktober 2010: Hevige discussies in parlement over film Turquaze
(19) Elb, 18/09/2010: Moslima in bikini op catwalk in De Standaard
(20) SN, 24/08/2010: Islamitische miss lust moskee niet. In De Standaard.
Ico Maly 